“Vadi” terimi, suyun uzun zaman boyunca yer yüzeyini aşındırması sonucu oluşan, genellikle tabanında bir akarsu olan uzun çukurlukları tanımlar. Vadiler, dünyanın birçok farklı bölgesinde görülebilir. İşte vadilerin tipik olarak bulunduğu bazı yerler:

1. Dağlık Bölgeler: Dağlık bölgelerde, nehirler ve akarsuların erozyon faaliyetleri sonucunda derin vadiler oluşabilir. Örneğin, Himalayalar’da, Andlar’da ya da Alpler’de derin vadilere rastlamak mümkündür.
2. Ova Bölgeleri: Ova ve plato gibi düz alanlarda da nehirler vadilere yol açabilir. Bu vadiler genellikle dağlık bölgelerdeki kadar derin olmasa da oldukça geniş olabilir.
3. Çöller: Çöllerde de sel sularının kısa süreli ama şiddetli erozyonuyla oluşan vadilere rastlanabilir. Bu tip vadilere kanyon da denilebilir.
4. Okyanus ve Deniz Dibinde: Su altında da derin vadilere rastlamak mümkündür. Bu tip vadilere denizaltı kanyonları denir.

Türkiye’deki ünlü vadilere örnek olarak Kapadokya bölgesindeki Ihlara Vadisi, Munzur Vadisi, Kaçkar Dağları’ndaki vadiler ve Fırtına Vadisi verilebilir.

Ancak, vadi kavramı genel bir jeolojik yapıyı tanımladığı için dünyanın hemen her yerinde farklı özelliklerde vadilere rastlamak mümkündür.

“Boğaz Vadi” veya başka bir deyişle “yarım boru şeklinde vadi”, tipik olarak suyun yüzeyin altındaki kaya tabakalarını aşındırarak oluşturduğu ve ardından çatlayıp yüzeyin üst kısmının çökmesiyle meydana gelen vadilerdir. Bu vadiler, dar ve derin olup, genellikle dik yamaçlara sahiptir.

Boğaz vadiler, özellikle kalker veya kireçtaşı gibi eriyebilir kayaçların bulunduğu bölgelerde yaygındır. Bu tür kayaçlar, yer altındaki suyun aşındırma etkisiyle kolayca eriyebilir ve boşluklar (mağaralar) oluşturabilir. Zamanla bu mağaraların tavanı çökebilir ve yüzeyde boğaz vadisi şeklinde bir yapı oluşabilir.

Boğaz vadiler, özellikle şu bölgelerde gözlemlenebilir:

1. Kireçtaşı Bölgeleri: Kireçtaşının bol olduğu bölgelerde, özellikle suyun yer altında aktığı alanlarda.
2. Karstik Alanlar: Karst topografisi, eriyebilir kayaçların (genellikle kireçtaşı) aşındırılmasıyla karakterize edilen bir yüzey şeklidir. Karstik bölgeler, mağaralar, yer altı nehirları, dolinler ve boğaz vadileri gibi özelliklere sahiptir.

Türkiye’deki ünlü boğaz vadilere örnek olarak Tarsus’ta bulunan Berdan Boğazı verilebilir. Ancak dünya genelinde birçok farklı bölgede bu tür vadilere rastlamak mümkündür.

Tabanlı vadi, nehirlerin binlerce yıl süren erozyonuyla oluşur. Genellikle geniş ve düz tabanlıdır ve bu vadilerin içerisinde geniş alüvyon düzlükleri bulunur. Tabanlı vadiler, genellikle eski erozyon yüzeylerinde veya eski göl yataklarında gelişir.

Türkiye’deki bazı tabanlı vadilere örnekler:

1. Büyük Menderes Vadisi: Ege Bölgesi’nde bulunan bu vadi, Büyük Menderes Nehri’nin etkisiyle oluşmuştur.
2. Kızılırmak Vadisi: Kızılırmak Nehri, Türkiye’nin en uzun nehridir ve Orta Anadolu’da geniş bir alana yayılan bir tabanlı vadi oluşturmuştur.
3. Ceyhan Vadisi: Adana çevresinde bulunan bu vadi, Ceyhan Nehri tarafından oluşturulmuştur.
4. Fırat ve Dicle Vadileri: Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan bu vadiler, Fırat ve Dicle nehirlerinin oluşturduğu tabanlı vadilere örnektir.
5. Sakarya Vadisi: Batı Karadeniz ve Orta Anadolu bölgelerinde Sakarya Nehri’nin oluşturduğu tabanlı vadi örneğidir.

Bu bölgeler dışında, Türkiye’nin birçok yerinde değişik özellikte tabanlı vadilere rastlamak mümkündür. Genellikle nehirlerin ve akarsuların etkisiyle oluşan bu vadiler, ülkenin coğrafi yapısı nedeniyle farklı karakteristiklere sahip olabilir.