Satrançta “açmaz”, bir oyuncunun, hamle yapması gerektiği halde, mevcut tüm hamlelerinin kendi durumunu kötüleştireceği bir durumu ifade eder. Genellikle iki tür açmaz vardır:

1. Çatal: Bir taşın, iki veya daha fazla rakip taşı aynı anda tehdit ettiği bir durumdur. Oyuncu birini savunsa bile diğerini kaybetme riski vardır.
2. Çivi: Bir taşın arkasında daha değerli bir taş olduğu ve önündeki taşın hareket etmesi durumunda arkadaki daha değerli taşın tehdit altına gireceği bir durumdur.

Bu terimler satrançta stratejik öneme sahip manevraları ve oyuncuların karşılaşabileceği zorlu durumları tanımlamak için kullanılır. Açmazlar, oyunun seyrini değiştirebilir ve genellikle oyunun kazanılmasında veya kaybedilmesinde önemli bir rol oynar.

Satrançta açmaz örnekleri, genellikle oyunun kritik anlarında ortaya çıkar ve bazı temel açmaz türleri şunlardır:

1. Çatal Açmazı: Bir piyon veya at gibi bir taş, iki daha değerli taşı aynı anda tehdit eder. Örneğin, bir atın f3 noktasına hamle yaparak hem rakip vezir hem de rakip kaleyi tehdit etmesi bir çatal açmazına örnektir.
2. Çivi Açmazı: Bir taş, arkasındaki daha değerli bir taşın önünde “çivilenir” ve hareket edemez hale gelir çünkü bu, arkasındaki taşın rakip tarafından alınmasına yol açabilir. Örneğin, bir siyah vezirin c8 hattında duran beyaz bir fil tarafından h7-b1 çaprazında bir siyah kaleyi çivi açmaza sokması.
3. Pins Açmazı: Bir taş, hareket ettiğinde arkasındaki daha değerli bir taşı tehdit altına bırakacak şekilde kısıtlanır. Örneğin, bir filin bir piyonu çivi açmaza alması ve o piyonun hareket etmesi durumunda arkasındaki kralın tehdit altında kalması.
4. Kelepçe Açmazı: Bir taşın hareketi, kendi kralına karşı tehdit oluşturacak şekilde sınırlandırıldığında ortaya çıkar. Bu genellikle rakip vezir veya fil gibi uzun menzilli bir taş tarafından yapılır.
5. Çifte Tehdit Açmazı: Bir taşın tek bir hamleyle iki ayrı tehdit oluşturduğu durum. Bu genellikle promosyonla yeni bir vezir elde ederken veya bir vezirin birden fazla taşı tehdit ederken görülür.

Bu açmazlar, satranç oyununda önemli avantajlar sağlayabilir ve hatta maçın sonucunu doğrudan etkileyebilir. İyi satranç oyuncuları, açmazları kendi lehlerine kullanmayı ve rakibin açmazlarını fark edip önlemeyi bilirler.

Satrançta “şiş” ya da diğer adıyla “skewer”, bir çiviye benzer bir taktiksel motifdir. Bu durumda, bir oyuncu uzun menzilli bir taş (vezir, fil veya kale) kullanarak iki düşman taşı tehdit eder. Ancak fark, tehdit altındaki ilk taşın (genellikle daha az değerli bir taş) hareket etmek zorunda kalması ve arkasındaki daha değerli taşın saldırıya uğramasıdır. Bu tür bir açmazda, ön taş kaçtığında, arkadaki daha değerli taş saldırı altında kalır ve genellikle kaybedilir.

İki tip şiş vardır:

1. Mutlak Şiş: Kral tehdit altındaysa ve önündeki taş kaçmak zorunda kalırsa, arkadaki taşın saldırıya uğradığı durumdur. Bu, kralın hamle yapması gerektiği için mutlak bir zorunluluk yaratır.
2. Göreceli Şiş: Daha az değerli bir taş, daha değerli bir taşın önünde tehdit altındadır. Ön taşın kaçmasıyla, arkadaki daha değerli taş saldırıya uğrar.

Şiş, satrançta kullanılan önemli bir taktiktir ve genellikle rakibin taşlarını zorla değiş tokuş etmeye veya taş kazanmaya yarar. İyi bir oyuncu, şiş fırsatlarını görebilmeli ve bu tür pozisyonlarda en iyi hamleyi yapabilmelidir.