“Etken çatı,” bir cümlenin veya ifadenin içindeki eylemin veya olayın kim veya ne tarafından gerçekleştirildiğini veya üzerinde etki yapan şeyi belirtmek için kullanılan bir dil yapısıdır. Türkçe’de çoğunlukla “kim” veya “ne” sorularına cevap vermek için kullanılır.
Örnekler:
- Cümlenin etken çatısıyla: “Ali evi temizledi.” (Kim tarafından? – Ali tarafından)
- Olayın etken çatısıyla: “Yangın itfaiye tarafından söndürüldü.” (Kim tarafından? – İtfaiye tarafından)
- Ne tarafından ile etken çatısı: “Araba kazayı hızlı sürüş nedeniyle yaptı.” (Ne tarafından? – Hızlı sürüş tarafından)
“Etken çatı” cümlede eylemi gerçekleştiren veya olayı başlatan kişi, nesne veya şeyi vurgulamak için kullanılırken, “edilgen çatı” cümlede eylemin veya olayın nesne tarafından nasıl etkilendiğini veya gerçekleştiğini belirtmek için kullanılır.
Etken çatı nedir örnekleri?
“Etken çatı,” bir cümlenin veya ifadenin içindeki eylemi veya olayı gerçekleştiren kişiyi veya nesneyi vurgulamak için kullanılan bir dil yapısıdır. İşte etken çatıya sahip bazı örnekler:
- Ali kitabı okudu.
- Burada “Ali” eylemi gerçekleştiren kişidir ve cümlenin odak noktasıdır.
- Öğrenciler ödevlerini tamamladı.
- “Öğrenciler” eylemi gerçekleştiren topluluktur.
- Anne pasta yaptı.
- “Anne” pasta yapma eylemini gerçekleştiren kişidir.
- Tom arabayı sürdü.
- “Tom” arabayı süren kişidir.
- Bahçıvan çiçekleri suladı.
- “Bahçıvan” çiçekleri sulayan kişidir.
Bu örneklerde, eylemi gerçekleştiren kişi veya nesne (örneğin, “Ali,” “öğrenciler,” “anne,” “Tom,” “bahçıvan”) etken çatı öznesidir ve cümlenin odak noktasını oluşturur.
Etken ve edilgen çatı nedir?
“Etken çatı” ve “edilgen çatı,” bir cümlenin veya ifadenin içindeki eylemi veya olayı ifade etme biçimleridir. İşte bu iki çatı türünün açıklamaları:
- Etken Çatı:
- Etken çatıda, bir eylemi gerçekleştiren kişi veya nesne cümlenin öznesi olarak belirtilir. Bu tür cümlelerde eylemi yapan kişi veya nesne eylemi aktif olarak gerçekleştirir.
- Örnek: “Ali kitabı okudu.” Burada “Ali,” eylemi gerçekleştiren kişidir ve cümlenin öznesidir.
- Edilgen Çatı:
- Edilgen çatıda ise, bir eylemi gerçekleştiren kişi veya nesne cümlenin öznesi olarak değil, genellikle eylemin etkisine uğrayan kişi veya nesne cümlenin öznesi olarak belirtilir. Yani, eylemi gerçekleştiren kişi veya nesne cümlenin arka planında kalır.
- Örnek: “Kitap Ali tarafından okundu.” Burada “kitap,” edilgen çatıda eylemin etkisine uğrayan nesne olarak özne konumundadır, ve eylemi yapan kişi “Ali” tarafından ifade edilmiştir.
Özetle, etken çatıda eylemi gerçekleştiren kişi veya nesne vurgulanırken, edilgen çatıda eylemi yapan kişi veya nesne geri planda kalır ve eylemin etkisine uğrayan kişi veya nesne daha önemlidir. Dilbilgisel açıdan bu iki çatı türü arasındaki fark, cümledeki öznenin rolünü ve vurguyu belirler.
Etken ve Işteş ne demek?
“Etken” ve “ışteş” kavramları, dilbilgisi terimleri olarak kullanılır ve cümlenin yapısını açıklamak için önemlidir. İşte bu iki terimin açıklamaları:
- Etken:
- Etken çatıda, bir eylemi gerçekleştiren kişi veya nesne cümlenin öznesi olarak belirtilir. Yani, cümlenin odak noktası eylemi gerçekleştiren kişi veya nesnedir.
- Örnek: “Ali kitabı okudu.” Burada “Ali,” eylemi gerçekleştiren kişidir ve cümlenin öznesidir. Bu cümle etken bir cümledir çünkü eylemi gerçekleştiren kişi belirgin bir şekilde vurgulanmıştır.
- Işteş (Passive):
- Işteş çatı (passive çatı) veya edilgen çatı olarak da adlandırılır. Bu çatıda, bir eylemi gerçekleştiren kişi veya nesne cümlenin öznesi olarak değil, genellikle eylemin etkisine uğrayan kişi veya nesne cümlenin öznesi olarak belirtilir. Yani, eylemi gerçekleştiren kişi veya nesne geri planda kalır ve vurgu eylemi alan kişi veya nesneye yapılır.
- Örnek: “Kitap Ali tarafından okundu.” Burada “kitap,” edilgen çatıda eylemin etkisine uğrayan nesne olarak özne konumundadır, ve eylemi yapan kişi “Ali” tarafından ifade edilmiştir.
Özetle, etken çatıda eylemi gerçekleştiren kişi veya nesne vurgulanırken, ışteş (passive) çatıda eylemi alan kişi veya nesne daha fazla önem kazanır ve eylemi gerçekleştiren kişi veya nesne geri planda kalır. Bu iki çatı türü, cümlelerin anlamını ve vurgusunu farklı şekillerde değiştirir.