Çekimli fiiller (infinitive verbs) diğer fiillerden bazı özellikleriyle ayırt edilebilirler. Çekimli fiiller, Türkçe’de zaman, kişi, sayı, kip, olumsuzluk, bağlılık ve şahıs eklerini alabilen fiillerdir. İşte çekimli fiilleri diğer fiillerden ayırt etmek için bazı özellikler:
- Ek Alabilme: Çekimli fiiller, zaman, kişi, sayı ve kip ekleri alabilirler. Örneğin, “okuma, okuyorum, okumalıyım, okuyorsun” gibi. Diğer yandan, bazı fiiller (örneğin, “gitmek, gelmek, etmek”) bu ekleri almazlar ve bu nedenle çekimli fiil değillerdir.
- Olumsuzluk Ekleri: Çekimli fiiller, olumsuzluk ekleri (me, ma) alabilirler. Örneğin, “yapma, gitmeme” gibi. Ancak, olumsuzluk ekleri almayan fiiller de bulunmaktadır.
- Şahıs Ekleri: Çekimli fiiller, şahıs ekleri (-(y)ım, -(y)sın, -(y)ız, -(y)siniz, -(l)ar) ile kullanılabilirler. Örneğin, “yapıyorum, geliyorsunuz” gibi. Diğer fiiller bu ekleri almayabilirler.
- Bağlılık Ekleri: Çekimli fiiller, bağlılık ekleri (ki, mi, kiş, mış, mışsız, mışsınız, mışlar) ile kullanılabilirler. Örneğin, “gelmiş mi, gitmişler mi?” gibi. Diğer fiiller bu ekleri almayabilirler.
- İsim Türetme Ekleri: Çekimli fiiller, isim türetme ekleri (-(ı/e)ş, -(ı/e)çe, -me) alabilirler. Örneğin, “okuma, yazma” gibi. Bu ekleri almayan fiiller çekimli fiil olmayabilirler.
Bu özellikler çekimli fiilleri diğer fiillerden ayırt etmede yardımcı olabilir. Ancak Türkçe’de bazen istisnalar olabilir, bu nedenle dil bilgisi kurallarını dikkate almak önemlidir.
Çekimli fiil ekleri nelerdir?
Çekimli fiil ekleri, Türkçe’de fiillere zaman, kişi, sayı, kip, olumsuzluk ve şahıs ekleri olarak eklenen eklerdir. İşte çekimli fiil eklerinin örnekleri:
- Zaman Ekleri: Fiillere zamanı belirten eklerdir ve cümlenin zamanını gösterirler. Örnek zaman ekleri:
- -(y)or: Şimdi, gelecek veya şimdiki zamanı ifade eder. Örneğin, “geliyor, yazıyor.”
- -(d)ı, -(d)i: Geçmiş zamanı ifade eder. Örneğin, “gördü, geldi.”
- -(y)acak, -(y)ecek: Gelecek zamanı ifade eder. Örneğin, “gidecek, yapacak.”
- Kişi ve Sayı Ekleri: Fiiller kişi ve sayıya göre çekimlenir. Örnek kişi ve sayı ekleri:
- -ım, -sin, -ız, -siz, -lar: Tekil ve çoğul kişileri ifade eder. Örneğin, “geliyorum, geliyorsunuz, geliyoruz.”
- Kip Ekleri: Fiillere cümlenin anlamını ve amacını belirten eklerdir. Örnek kip ekleri:
- -ar, -er: Geniş zamanı ifade eder. Örneğin, “yaparım, giderim.”
- -r, -sa, -se: Şart kipini ifade eder. Örneğin, “gidersem, yaparsan.”
- Olumsuzluk Ekleri: Fiillere olumsuz anlam katarlar. Örnek olumsuzluk ekleri:
- -me, -ma: Olumsuzluk ekleridir. Örneğin, “yapma, gitme.”
- Şahıs Ekleri: Fiillerin hangi kişi tarafından yapıldığını belirten eklerdir. Örnek şahıs ekleri:
- -(y)ım, -(y)sın, -(y)ız, -(y)siniz, -(l)ar: Fiilin şahıs ekleri ile kullanımını ifade eder. Örneğin, “yapıyorum, geliyorsunuz.”
- Bağlılık Ekleri: Fiillerin bağlılık durumunu ve şüphe ifade etmeyi sağlar. Örnek bağlılık ekleri:
- -ki, -miş: Bağlılık ekleridir. Örneğin, “görmüş mü?, gelmiş mi?”
- İsim Türetme Ekleri: Fiillerden isim türetmek için kullanılır. Örnek isim türetme ekleri:
- -(ı/e)ş, -(ı/e)çe, -me: İsim türetme ekleridir. Örneğin, “gitme, yazış.”
Bu çekimli fiil ekleri, Türkçe cümlelerde fiillerin zaman, kişi, sayı, kip, olumsuzluk ve şahıs özelliklerini belirlemek için kullanılır. İyi bir dilbilgisi bilgisiyle bu ekleri doğru bir şekilde kullanabilirsiniz.
Çekimli olmayan fiil nedir?
Çekimli olmayan fiiller, Türkçe dilbilgisine göre zaman, kişi, sayı ve kip gibi özelliklerde değişiklik göstermeyen fiillerdir. Çekimli fiillerden farklı olarak, çekimli olmayan fiiller ek almazlar ve bu nedenle cümlenin anlamı veya yapısı değişmez.
Çekimli olmayan fiiller, genellikle dilde kök (root) haliyle kullanılırlar ve zaman, kişi, sayı, kip ekleri almadan aynı şekilde kalırlar. Örnek olarak:
- Gitmek: “git” kök halinde kullanılırken, çekimli bir fiil olan “gitmek,” zaman ekleri (gitti, gidecek, gidiyorum), kişi ekleri (giderim, gidersin), sayı ekleri (gidiyoruz, gidiyorlar), ve kip ekleri (gitse, gitmez) alabilir. Ancak “git” çekimli olmayan bir fiildir ve bu ekleri almaz.
- Yemek: “ye” kök halinde kullanılırken, çekimli bir fiil olan “yemek,” zaman ekleri (yerim, yiyecek, yiyorum), kişi ekleri (yersin, yeriz), sayı ekleri (yerler, yeriz), ve kip ekleri (yesin, yemez) alabilir. “Ye” çekimli olmayan bir fiildir ve bu ekleri almaz.
Çekimli olmayan fiiller, genellikle Türkçe dilbilgisinde sabit bir şekilde kullanılırlar ve ek almadan anlamı korurlar.
