Çatı ozelligi nedir?

“Çatı” Türkçede genellikle bir binanın en üst kısmını kaplayan yapı olarak tanımlanır. Ancak “çatı özelliği” ifadesi bağlama bağlı olarak farklı anlamlara gelebilir. Genelde dilbilimle ilgili bir terim olarak kullanılır. Dilbilimde, “çatı” bir fiilin eylemi gerçekleştirenle eyleme maruz kalan arasındaki ilişkiyi ifade eder. Türkçede çatı özellikleri şunlardır:

Etken Çatı: Fiilin öznesi, fiilin bildirdiği eylemi gerçekleştiren kişi ya da şeydir. Örneğin, “Ali topu atar.” cümlesinde eylemi gerçekleştiren “Ali”dir, bu yüzden cümle etken çatılıdır.
Edilgen Çatı: Fiilin öznesi, fiilin bildirdiği eyleme maruz kalandır. Fiil “-l” veya “-n” takısı alarak edilgen hale getirilir. Örneğin, “Top atılır.” cümlesinde eyleme maruz kalan “top”tur, bu yüzden cümle edilgen çatılıdır.
Dolaylı (Etmen) Çatı: Fiilin öznesi eylemi gerçekleştiren değil, eylemin gerçekleşmesine neden olandır. “-t” ya da “-ş” takısı alır. Örneğin, “Ayşe çocuğunu güldürdü.” cümlesinde eylemin gerçekleşmesine neden olan “Ayşe”dir.
Karşılıklı Çatı: İki tarafın birbirine karşı aynı eylemi yaptığı durumlarda kullanılır ve “-ş” takısı alır. Örneğin, “Onlar birbirlerini sevdi.” cümlesi karşılıklı çatılı bir cümledir.

Eğer başka bir bağlamda “çatı özelliği”nden bahsediyorsanız, lütfen daha spesifik bilgi verin.

Çatı ekleri nelerdir?

Türkçede fiillerin çatılarını belirten ekler “çatı ekleri” olarak adlandırılır. Bu ekler, fiilin eyleminin gerçekleştirilme biçimini belirtir. İşte Türkçedeki temel çatı ekleri:

Etken Çatı: Fiilin kendi hali etken çatıyı ifade eder ve ek almaz. Eylemi gerçekleştiren öznedir.
- Örneğin: “Ali koşar.”
Edilgen Çatı: “-l” ya da “-n” ekleriyle oluşturulur. Fiilin öznesi eyleme maruz kalan kişi veya şeydir.
- Örneğin: “Kapı açılır.” (aç + ıl + ır)
- “Şarkı söylenir.” (söyle + n + ir)
Dolaylı (Etmen) Çatı: “-t” ya da “-ş” ekleriyle oluşturulur. Özne, eylemin gerçekleşmesine neden olan, fakat doğrudan eylemi yapmayan kişi ya da şeydir.
- Örneğin: “Çocuk annesine soruldu.” (soru + l + du)
- “Ayşe çocuğunu güldürdü.” (gül + dür + dü)
Karşılıklı Çatı: “-ş” ekiyle oluşturulur. İki ya da daha fazla kişi veya şeyin birbirine karşı aynı eylemi yaptığı durumlarda kullanılır.
- Örneğin: “Çocuklar birbirleriyle oynadılar.” (oyna + ş + dı)
Olaganüstü Çatı: “-a” veya “-na” ekleriyle oluşturulur. Eylemin olması beklenmeyen bir durumu ifade eder. Ancak bu çatı günümüz Türkçesinde yaygın olarak kullanılmaz.
- Örneğin: “Adam kaça düşer.”

Bu ekler fiillere eklendiğinde fiilin anlamı, eylemin nasıl gerçekleştiğini ya da kim tarafından gerçekleştirildiğini belirler. Bu, dilde anlam zenginliği yaratır ve eylemin detaylarını ifade etmeye yardımcı olur.

Çatı nedir çeşitleri nelerdir?

Çatı, dilbilimde bir fiilin öznesiyle eylemi arasındaki ilişkiyi ifade eden bir kavramdır. Türkçede bir fiilin öznesi, eylemi gerçekleştiren, eyleme maruz kalan ya da eylemin gerçekleşmesine neden olan olabilir. Bu ilişkilere göre fiillerin aldığı çatı çeşitleri şunlardır:

Etken Çatı: Fiilin öznesi eylemi gerçekleştiren kişi ya da şeydir. Fiilin temel haliyle kullanıldığı çatıdır ve herhangi bir çatı eki almaz.
- Örneğin: “Köpek havlar.”
Edilgen Çatı: Fiilin öznesi eyleme maruz kalan kişi ya da şeydir. Fiil “-l” ya da “-n” takısı alarak edilgen hale getirilir.
- Örneğin: “Mektup yazılır.”
Dolaylı (Etmen) Çatı: Fiilin öznesi eylemi gerçekleştiren değil, eylemin gerçekleşmesine neden olan kişi ya da şeydir. Fiil “-t” ya da “-ş” takısı alır.
- Örneğin: “Ayşe çocuğunu uyuttu.”
Karşılıklı Çatı: İki tarafın birbirine karşı aynı eylemi yaptığı durumlarda kullanılır. Fiil “-ş” takısı alır.
- Örneğin: “Onlar birbirlerini sevdi.”
Olaganüstü Çatı: Eylemin olması beklenmeyen bir durumu ifade eder ve günümüz Türkçesinde yaygın olarak kullanılmaz. Fiil “-a” veya “-na” takısı alır.
- Örneğin: “Adam kaça düşer.”