Aristoteles, antik Yunan düşünürüdür ve batı felsefesinin kurucularından biri olarak kabul edilir. MÖ 384-322 yılları arasında yaşamış olan Aristoteles, hem bir bilim insanı hem de bir filozoftu. Plato’nun öğrencisi ve İskender’in hocasıdır.

Aristoteles’in felsefesi, çok geniş bir yelpazede yer alır ve doğa bilimlerinden etiğe, politikadan metafiziğe, mantıktan sanata kadar birçok alanda derinlemesine analizler içerir. Aristoteles’in felsefi görüşlerinin bazı ana hatları şunlardır:

1. Metafizik: Aristoteles için varlık, gerçeklikle eş anlamlıdır. O, varlığın nedenlerini ve ilkelerini araştırarak varlığın doğasını anlamaya çalışır. Varlığı açıklarken “madde” ve “biçim” kavramlarına başvurur.
2. Epistemoloji: Bilgi edinme sürecini ve bilginin doğasını inceleyen bu alanda Aristoteles, deneyimden gelen bilgiye büyük bir önem atfeder.
3. Etik: Aristoteles’in etiği, “orta yol” ilkesine dayanır. İyi bir yaşam, ahlaki erdemlerin orta noktasında bulunduğu bir yaşamdır. Aristoteles’e göre mutluluk, insanın kendi potansiyelini en iyi şekilde gerçekleştirmesiyle elde edilir.
4. Politika: Aristoteles, insanın sosyal bir varlık olduğuna inanıyordu ve en iyi yaşamın politik bir toplumda gerçekleştiğini savunuyordu.
5. Mantık: Aristoteles, mantığın kurucusu olarak kabul edilir. Onun syllogistik mantık sistemine olan katkıları, binlerce yıl boyunca mantığın temelini oluşturmuştur.
6. Doğa Felsefesi: Aristoteles, canlıların sınıflandırılmasıyla ilgilenen ilk bilim insanlarından biridir. Onun bu alandaki çalışmaları, biyolojinin temelini atmıştır.
7. Sanat ve Şiir: Aristoteles, sanatın ve özellikle de trajedinin insanın duygusal ve entelektüel olarak arındırılmasına yardımcı olduğuna inanıyordu.

Aristoteles’in felsefesi, Orta Çağ boyunca hem İslam hem de Hristiyan düşüncesini derinden etkilemiştir. Ayrıca, Rönesans ve Aydınlanma dönemlerinde de onun fikirlerine yönelik bir ilgi sürmüştür. Modern dönemde bazı düşünürler, Aristoteles’in fikirlerini eleştirmiş olsalar da, onun felsefi düşünceleri bugün bile tartışılmaya ve etkilemeye devam etmektedir.

Aristoteles, özellikle antik Yunan felsefesi içinde kendi özgün düşünceleriyle bilinir. Onu sadece tek bir felsefi akımla sınırlamak zordur, çünkü onun düşünceleri çok geniş bir yelpazeyi kapsar ve birçok alanda derinlemesine analizler içerir. Ancak, Aristoteles’in felsefesi genellikle “realizm” ile ilişkilendirilir, çünkü o, gerçekliği somut ve deneyimle bilinebilir bir şey olarak görmüştür. Ayrıca, onun madde-biçim öğretisi ve varlık anlayışı, onun özgün bir “Aristotelci realizm” anlayışına sahip olduğunu gösterir.

Aristoteles, Platon’un Akademi’sinde eğitim aldıktan sonra, Platon’un idealist felsefesinden farklı bir yola saparak daha deneyim temelli ve somut bir felsefi yaklaşım benimsemiştir. Platon’un soyut “fikirler” dünyasına karşılık Aristoteles, bu dünyadaki nesnelerin ve varlıkların gerçek ve bilinebilir olduğunu savunmuştur.

Bununla birlikte, Aristoteles’in felsefesi sadece realizmle sınırlı değildir. O, aynı zamanda mantık, etik, politika, metafizik, doğa felsefesi ve sanatta da derinlemesine çalışmalara imza atmıştır. Bu nedenle, onu sadece bir felsefi akımla sınırlamak yerine, onun kendi başına bir felsefi gelenek oluşturduğunu söylemek daha doğru olacaktır.

Aristoteles’in varlık anlayışı, onun metafizik düşüncelerinin merkezinde yer alır. Aristoteles, varlığı incelediğinde, onun “madde” ve “biçim” olarak iki temel bileşenini ayırt eder.

1. Madde (hyle): Madde, bir şeyin potansiyelini ifade eden ve bu şeyin gerçekte ne olabileceğiyle ilgili olan özelliktir. Aristoteles’e göre, madde tek başına bir anlam ifade etmez; onun bir biçim tarafından şekillendirilmesi gereklidir.
2. Biçim (eidos veya morphe): Biçim, maddenin gerçekte ne olduğunu belirleyen faktördür. Örneğin, bir tahta parçasını düşünün; bu, potansiyel olarak bir sandalye, masa veya başka bir mobilya parçası olabilir. Ancak bu tahta parçasını bir sandalye şeklinde işlerseniz, onun biçimi “sandalye” olur.

Aristoteles ayrıca varlığın “dört nedenini” (dört sebep ya da dört ilke) tanımlar:

1. Madde nedeni (material cause): Bir şeyin hangi maddeden yapıldığıdır.
2. Biçim nedeni (formal cause): Bir şeyin ne şekil ya da form aldığıdır.
3. Etkin neden (efficient cause): Bir şeyin var olmasına sebep olan faktör ya da etkendir. Örneğin, bir heykeltıraşın bir heykeli yaratması.
4. Amaç nedeni (final cause): Bir şeyin var oluşunun amacı ya da nedenidir. Bu, bir şeyin var oluşundaki asıl sebep ya da amaçtır.

Aristoteles için bu dört neden, bir şeyin var oluşunun tam bir açıklamasını sağlar. Özellikle “amaç nedeni” (telos), Aristoteles’in felsefesinde önemli bir rol oynar. O, her şeyin bir amacı veya nihai bir hedefi olduğuna inanırdı ve bu amacın, şeyin doğasında bulunan ve onun ne olması gerektiğini belirleyen bir özellik olduğunu savunurdu.

Bu varlık anlayışı, Aristoteles’in doğa bilimlerine, etiğe ve politikaya yaklaşımını da derinden etkilemiştir. Özellikle onun teleolojik (amaç odaklı) yaklaşımı, doğada ve insanda gözlemlenen düzenin ve amaçsal hareketin bir açıklamasını sağlar.